امروز پانزدهم ماه مبارك رمضان و روز ميلاد فرخنده حضرت امام حسن مجتبي (ع) است. سال گذشته در چنين روزي مقاله اي تحت عنوان «امام حسن مجتبي(ع) و چالش هاي عصر ما» نوشتم. متن آن مقاله را در لينك زير مي توانيد مطالعه فرماييد:
http://modara.blogfa.com/post-1209.aspx
اكنون ضمن عرض تبريك فرخنده زادروز اين پيشواي صلح و اصلاح ، چهل رهنمود ارزنده برگزيده از سخنان ايشان تقديم مي شود. اميد كه رهنمون زندگي و راهنماي پويش راه ارزندگي همه ما باشد.
چهل سخن حكمت آموز از امام حسن مجتبى عليه السلام
در اين مطلب سخنان حكمت آموز امام مجتبي عليه السلام را در موضوعات مختلف ذكر مي كنيم، به اميد آن كه از اين گوهرها نهايت استفاده را در جهت كسب فضايل اخلاقي و رد رذايل اخلاقي داشته باشيم.
1- قيل له عليه السلام: فما الحلم؟ قالعليه السلام:" كظم الغيظ و ملك النفس." ( تحف العقول، ص 227)
از حضرت امام حسن عليه السلام پرسيده شد كه بردبارى يعنى چه؟ فرمودند:
بردبارى عبارت است از فرو بردن خشم و اختيار نفس را داشتن .
2- قيل له عليه السلام: فما الشرف؟ قالعليه السلام: اصطناع العشيرة؟ و حمل الجريرة. ( تحفالعقول، ص 227)
از حضرت پرسيده شده بزرگوارى چيست؟ فرمودند:
احسان به قبيله و تبار و تحمل خسارت و جرم آن ها.
3- قيل له عليه السلام: فما المروة؟ قالعليه السلام: حفظ الدين، و اعزازالنفس، و لين الكنف، و تعهد الصنيعة، و اداء الحقوق، و التحبب الى الناس.
( تحفالعقول، ص 227)
از امامعليه السلام پرسيده شد كه جوانمردى يعنى چه؟ فرمودند: جوانمردى عبارت است از حراست دين، و عزت نفس، و با نرمش برخورد نمودن و بررسى عملكرد خويش، و پرداخت حقوق و دوستى نمودن با مردم .
4- قيل له عليه السلام: فما الكرم؟ قالعليه السلام: الابتداء بالعطية قبل المسئلة و اطعام الطعام فى المحل.
از امام حسنعليه السلام معناى كرامت و بزرگ منشى را پرسيدند؟ فرمودند: بخشش پيش از خواهش و اطعام در هنگام قحطى .
5- قال امام المجتبىعليه السلام: اعلموا ان الله لم يخلقكم عبثا و ليس بتارككم سدى، كتب آجالكم و قسم بينكم معائشكم ليعرف كل ذى لب منزلته و ان ما قدر له و ما صرف عنه فلن يصيبه. ( تحفالعقول، ص 234)
«اى بندگان خدا»! بدانيد كه خداوند شما را بيهوده نيافريده است، و به حال خود رها ننموده، مدت عمرتان را نوشته، و روزى شما را بينتان تقسيم نموده تا هر خردمندى قدر و ارزش خود را بداند و بفهمد جز آنچه مقدر شده هرگز به او نمىرسد.
6- قال الامام المجتبى عليه السلام: قد كفاكم مؤونة الدنيا و فرغكم لعبادته و حثكم على الشكر وافترض عليكم الذكر واوصاكم بالتقوى. ( تحفالعقول، ص 234)
به تحقيق خداوند روزى شما را بر عهده گرفته است، و شما را براى بندگى فراغت بخشيده و به شكرگزارى تشويق نموده است و نماز را بر شما واجب فرموده و به پرهيزكارى توصيه فرموده است.
7- قال عليه السلام: والتقوى باب كل توبة و راس كل حكمة و شرف كل عمل. بالتقوى فاز من فاز من المتقين. ( تحفالعقول، ص 234)
پرهيزكارى در بازگشت « به سوى خدا» و سر رشته هر حكمت، و شرافت هر كار است، وهر كس از پرهيزكاران به كاميابى رسيد، به وسيله تقوا بوده است.
8- قال امام المجتبىعليه السلام: ما تشاور قوم الا هدوا الى رشدهم .
( تحفالعقول، ص 236)
هيچ قومى مشورت نكرد مگر اين كه به ترقى و تكامل راه يافت.
9- قالعليه السلام: انه قال فى تفسير قوله « وقفوهم انهم مسئولون» انه لا يجاوز قدما عبد حتى يسئل عن اربع: عن شبابه فيما ابلاه و عمره فيما افناه، و عن ماله من اين جمعه، و فيما انفقه، و عن حبنا اهل البيت. ( بحارالانوار، ج 44، ص12)
امام حسن عليه السلام در تفسير آيه شريفه « وقفوهم انهم مسئولون» فرمودهاند: به تحقيق « روز قيامت» هيچ بندهاى قدم از قدم برنمىدارد مگر اين كه نسبت به چهار چيز مورد بازجويى و پرسش قرار مىگيرد:
الف- از جوانىاش كه در چه راهى مصرف نموده است.
ب- از عمرش كه در چه كارى آن را به كار گرفته است.
ج- از ثروتش كه چگونه جمع و در چه راهى مصرف نموده است.
د- از دوستى ما اهل بيت و خاندان پيامبرصلى الله عليه و آله و سلم .
10- قالعليه السلام: لو لم يبق لبنى امية الا عجوز درداء، لبغت دين الله عوجا و هكذا قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم. (بحار، ج44، ص 43)
جدم رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند: اگر از بنىاميه « در روى زمين احدى نماند جز پيرزن فرتوت و ناتوانى، همان يك نفر دين خدا را به مسير نادرستى خواهد كشاند.
11- قال الامام المجتبىعليه السلام: اعمل لدنياك كانك تعيش ابدا، واعمل لاخرتك كانك تموت غدا.( الحياة، ج4، ص 62)
چنان براى دنيايت تلاش كن كه گويا هميشه زندهاى، و چنان براى آخرتت تلاش كن كه گويى فردا مرگت فرا مىرسد.
12- قال: كان الحسن ابن علىعليه السلام: اذا قام الى الصلاة لبس اجود ثيابه فقيل له: يابن رسول الله! لم تلبس اجود ثيابك؟! فقال عليه السلام: ان الله جميل يحب الجمال فاتجمل لربى و هو يقول « خذوا زينتكم عند كل مسجد» فاحب ان البس اجود ثيابى. ( الحياة، ج5، ص 66)
راوى مىگويد: امام حسنعليه السلام زمانى كه نماز را برپا مىداشتند ،زيباترين لباس را مىپوشيدند، به حضرت عرض شد، اى پسر رسول خدا ! چرا به هنگام نماز اين گونه لباس مىپوشى؟ حضرت فرمودند: به تحقيق خدا زيبا است و زيبايى را دوست مىدارد. پس خود را براى پروردگارم مىآرايم، چنانچه مىفرمايد: « به هنگام نماز و حضور در مساجد لباس زيباى خود را بپوشيد» ،پس دوست دارم كه بهترين لباسم را بپوشم.
13- قالعليه السلام: ان اكيس الكيس التقى، و احمق الحمقالفجور.
(الحياة، ج1، ص 203)
زيرك ترين زيرك ها فرد با تقوا است، و احمقترين احمق ها شخص فاجر و فاسق است.
14- قالعليه السلام: كونوا اوعية العلم و مصابيح الهدى فان ضوءالنهار بعضه اضوء من بعضها. ( كافى، ج1، ص 301)
جايگاه هاى دانش و چراغ هاى درخشان هدايت باشيد؛ زيرا روشنى روز بعضى از بعضى ديگرش بيشتر است.
15- قال الحسن بن علىعليه السلام: تاتى علماء شيعتنا القوامون بضعفاء محبينا و اهل ولايتنا يوم القيامة، والانوار تستطع من تيجانهم. ( محجة البيضاء، ج1، ص 33)
از ميان شيعيان ما علمايى به پا مىخيزند كه ايستادگى افراد ضعيف از دوستان ما و آن ها كه ولايت ما را پذيرا شدهاند ،به واسطه آن ها است و از تاجى كه بر سر دارند ،نور مىدرخشد.
16- و كان الحسنعليه السلام: اذا افرغ من وضوئه تغير لونه فقيل له فى ذالك، فقالعليه السلام: حق على من اراد ان يدخل على ذىالعرش ان يتغير لونه.
امام حسنعليه السلام زمانى كه وضويش پايان مىپذيرفت ،رنگ مباركش تغيير مىكرد. در اين باره از حضرت پرسيده شده: «چرا رنگ شما تغيير مىنمايد؟» فرمودند:
كسى كه مىخواهد وارد بارگاه «خداي متعال» گردد ،سزاوار است رنگش تغييرنمايد.
17- «قال نعم: استعد لسفرك و حصل زادك قبل حلول اجلك.
(منتهىالآمال، ج1، ص 436)
مردى از حضرت موعظه خواست، حضرت فرمودند: آماده سفر آخرت شو و زاد و توشه آن را پيش از رسيدن مرگ فراهم كن.
18- قال امام حسنعليه السلام: ايها الناس انه من نصح لله و اخذ دليلا هدى للتى هى اقوم و وفقه الله للرشاد و سدده للحسنى . ( تحف العقول،ص227)
هان اى مردم، به تحقيق كسى كه براى خدا پند دهد و سخن خدا را راهنماى خود قرار دهد ،به راهى پايدار رهنمون شود و خداوند او را به رشد موفق سازد.
19- قال امام المجتبىعليه السلام: بين الحق و الباطل اربع اصابع، ما رايت بعينيك فهو الحق و قد تسمع باذنيك باطلا كثيرا.( از هر معصوم چهل حديث، ص 105)
بين حق و باطل به اندازه چهار انگشت فاصله است، آنچه با چشم ببينى حق است و چه بسا كه باطل زيادى را با گوش بشنوى.
20- قيل له عليه السلام ما الزهد؟ قالعليه السلام: الرغبة فى التقوى والزهادة فى الدنيا. قيل: و ما الحلم؟ قال كظم الغيظ و ملكالنفس. قيل ما السداد؟ قال دفع المنكر بالمعروف. ( از هر معصوم چهل حديث، ص 106)
از حضرت امام حسن مجتبىعليه السلام پرسيده شد زهد چيست؟ فرمودند: ميل به پرهيزكارى و بىميلى نسبت به دنيا. باز پرسيده شد كه حلم چيست؟ فرمودند: خشم را فرو بردن و مالك خود شدن. باز پرسيده شد كه سداد چيست؟ فرمودند: بدى را به وسيله خوبى برطرف نمودن.
21- قال الحسنعليه السلام: لبعض ولده: يا بنى لا تواخ احدا تعرف موارده و مصادره فاذا استنبطت الخبرة و رضيت العشرة فاخه على اقالة العثرة و المواساة فى العسرة. ( تحفالعقول، ص 236)
امام حسنعليه السلام به يكى از فرزندانشان فرمودند:
اى پسرم ! با احدى برادرى مكن تا آن كه بدانى كجاها مىرود و از كجاها مىآيد، و چون از حالش خوب آگاه شدى و رفتارش را پسنديدى با او برادرى كن. به شرط اين كه رفتارت بر اساس چشم پوشى از لغزش و همراهى در سختى باشد.
22- قال امام حسنعليه السلام: ان ابصر الابصار ما نفذ فى الخيرمذهبه و اسمع الاسماع ما وعى التذكير و انتفع به اسلمالقلوب ما طهر من الشبهات.
(از هر معصوم چهل حديث، ص 111)
همانا بيناترين چشمها آن است كه در طريق خير نفوذ كند، و شنواترين گوشها آن است كه پذيرندهتر باشد و سالمترين دل ها آن است كه از شبهه پاك باشد.
23- قال عليه السلام: لا يغش العاقل من استنصحه. ( تحفالعقول، ص 239)
: خردمند كسى است كه وقتى از او پند خواستند ،خيانت نكند.
24- قالعليه السلام: اذا لقى احدكم اخاه فليقبل موضع النور من جبهته.
( تحفالعقول، ص 239)
هر گاه يكى از شما برادر خود را ملاقات كند، بايد كه جايگاه نور از پيشانى او را ببوسد.
25- قال امام المجتبىعليه السلام: هلاك الناس فى ثلاث: الكبر،الحرص، الحسد. الكبر به هلاك الدين و به لعن ابليس. الحرص عدو النفس و به اخرج آدم من الجنة. الحسد رائدالسوء و به قتل قابيل هابيل.( از هر معصوم چهل حديث، ص 113)
نابودى مردم در سه چيز است: 1- بزرگ نمايى 2- افزون خواهى بسيار 3- حسد و رشك بردن.
بزرگ نمايى كه به وسيله آن دين نابود مىگردد و به واسطه آن شيطان ملعون رانده درگاه خدا شد و حرص كه به خاطر آن آدم از بهشت خارج شد، و رشك كه سررشته همه بدى است و به واسطه آن قابيل هابيل را كشت.
26- قال امامالمجتبى عليه السلام: اوصيكم بتقوى الله و ادامة التفكر،فان التفكر ابو كل خير و امه. (از هر معصوم چهل حديث، ص114)
شما را به پرهيزكارى و ترس از خدا و ادامه تفكر و انديشه سفارش مىكنم ؛ زيرا تفكر و انديشه سرچشمه همه خوبي ها است.
27- قال امام المجتبىعليه السلام: غسل اليدين قبل الطعام ينفى الفقر و بعده ينفى الهم. ( از هر معصوم چهل حديث، ص 114)
شستن دست ها پيش از غذا فقر رامىزدايد و بعد از آن اندوه را برطرف مىسازد.
28- قالعليه السلام: صاحب الناس بمثل ما تحب ان يصاحبوك.
( از هر معصوم چهل حديث، ص 114)
چنان با مردم رفتار نما كه دوست دارى با تو رفتار كنند.
29- قالعليه السلام: لاادب لمن لاعقل له ولا مروة لمن لاهمة له و لاحياء لمن لا دين له. ( از هر معصوم چهل حديث، ص 115)
كسى كه عقل ندارد ادب ندارد، و كسى كه همت ندارد جوانمردى ندارد و كسى كه حيا ندارد دين ندارد.
30- قال امام المجتبى عليه السلام: علم الناس علمك و تعلم علم غيرك.
(از هر معصوم چهل حديث ، ص 116)
دانشت را به مردم بياموز، و خود نيز دانش ديگران را فراگير.
31- قالعليه السلام: لا غنى اكبر من العقل ولا فقر مثل الجهل ولا وحشة اشد من العجب ولا عيش الذ من حسن الخلق. ( از هر معصوم چهل حديث، ص 116)
: هيچ بىنيازى برتر از عقل نيست و هيچ نيازمندى هم مثل نادانى نيست و هيچ وحشتى بدتر از خودپسندى نيست، و هيچ عيشى لذت بخش تر از اخلاق نيكو نيست.
32- قالعليه السلام: قيدوا العلم بالكتاب.
: علم را با نوشتن مهار كنيد.
33- قالعليه السلام: من بدء بالكلام قبل السلام فلا تجيبوه.
( چهل حديث از هر معصوم، ص 117)
هركس قبل از سلام سخن گفت جوابش را ندهيد.
34- تعلموا العلم فان لم تستطيعوا حفظه فاكتبوه و ضعوه فى بيوتكم.
(از هر معصوم چهلحديث، ص 118)
دانش را فراگيريد و اگر توان حفظش را نداريد ،بنويسيد و در خانههايتان نگه دارى نماييد .
35- قالعليه السلام: الشروع بالمعروف و الاعطاء قبل السؤال من اكبر السؤدد.
( از هر معصوم چهل حديث، ص 117)
آغاز نمودن به بذل و بخشش پيش از درخواست و تقاضا، از بزرگ ترين شرافت و بزرگى است.
36- قالعليه السلام: من عبد الله، عبد الله له كل شىء.
( از هر معصوم چهل حديث، ص 118)
كسى كه خدا را بندگى نمايد، خداوند هم همه چيز را فرمانبردار او گرداند.
37- قالعليه السلام: انا الضامن لمن لم يهجس فى قلبه الا الرضا ان يدعوالله فيستجاب له. ( از هر معصوم چهل حديث، ص 118)
كسى كه در دلش جز خشنودى خدا خطور نكند، چون دعا كند؛ من ضامنم كه دعايش مستجاب گردد.
38- قيل له فما النجدة؟ قالعليه السلام: الذب عن الجار و الصبر فى المواطن و الاقدام عند الكريهة. ( تحفالعقول، ص 227)
از حضرت امام مجتبىعليه السلام پرسيده شد نيرومندى چيست؟
فرمودند: دفاع از پناهنده، و پايدارى در نبرد، و ايستادگى هنگام سختى.
39- قيل له فما الفقر؟ قالعليه السلام: شره النفس الى كل شىء.
( تحفالعقول، ص 228)
از حضرت پرسيده شد فقر چيست؟ فرمودند: آزمندى به هر چيزى.
40- قيل له:فما الغنى؟ قالعليه السلام: رضاالنفس بما قسم لها و ان قل. ( تحفالعقول، ص 228)
از امام مجتبى معناى فقر پرسيده شد، فرمود:
خشنود بودن انسان به مقدارى كه خدا روزى او نموده هر چند كم باشد.
منبع:تبيان